ปัญจมวรรค

พุทธอัตถินัตถิภาวปัญหา ที่ ๑


สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการถามอรรถปัญหาในปัญจมวรรคนี้ว่า
ภนฺเต นาคเวน ข้าแต่พระนาคเสนผู้จำเริญด้วยปัญญาปรีชา พุทฺโธ อันว่าองค์สมเด็จพระ
พุทธเจ้านี้ พระผู้เป็นเจ้าได้เห็นหรือประการใด
พระนาคเสนถวายพระพรแก้ไขว่า สมเด็จพระพุทธองค์นิพพานล่วงไปนานแล้ว อาตมา
เกิดไม่ทัน จะได้เป็นเจ้าได้เห็นหรือประการใด
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรมีสุนทรพจนารถราชโองการตรัสถามว่า พระผู้เป็น
เจ้าสิไม่เห็นพระพุทธองค์ ว่าพระมหากรุณานิพพานไปช้านาน ก็พระอาจารย์ของพระผู้เป็นเจ้า
ได้เห็นหรือไม่ เป็นประการใดเล่า
พระนาคเสนตอบว่า ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารเจ้า พระอาจารย์ของอาต-
มานี้เล่า ก็มิได้ทัศนาการเห็นพระองค์ ขอถวายพระพร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรมีสุนทรพจนารถราชโองการตรัสว่า ถ้ากระนั้น
สมเด็จพระพุทธเจ้าก็ไม่มีแหละซิ พระผู้เป็นเจ้า ถ้าว่าสมเด็จพระพุทธเจ้ามีจริง พระผู้เป็นเจ้าก็
จะเห็นถึงพระผู้เป็นเจ้าไม่เห็น อาจารย์ของพระผู้เป็นเจ้าก็จะเห็น ถ้ากระนั้นก็ว่าเปล่า ๆ จะว่า
สมเด็จพระพุทธเจ้ามีอย่างไร
พระนาคเสนได้ฟังพระเจ้ามิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสฉะนี้ จึงมีเถรวาจาถามบ้างว่า มหาราช
ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร บพิตรได้ทัศนาการทอดพระเนตรเห็นโอหานที คือสะดือ
ทะเล ที่กลางทะเลบ้างหรือว่าหามิได้
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสว่า โยมไม่เคยเห็นน่ะ พระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนจึงซักถามอีกเล่าว่า มหาราช ดูรานะบพิตรพระราชสมภารเจ้า สะดือ
ทะเลนั้นเล่าพระราชสมภารเจ้าสิไม่เคยทอดพระเนตรเห็น ก็สมเด็จพระปิตุเรศของมหาบพิตรเล่า
ได้เห็นหรือไม่เป็นประการใด
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสว่า สมเด็จพระปิตุเรศของโยมก็ไม่ได้ทอดพระเนตร
น่ะพระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนจึงถวายพระพรอีกเล่าว่า มหาราชา ดูรานะบพิตรพระราชสมภารเจ้า ถ้า
กระนั้นสะดือทะเลก็ไม่มีนั่นแหละสิ บพิตร
พระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดี จึงตรัสว่าสะดือทะเลนั้นถึงโยมมิได้ทอดพระเนตร ถึง
พระปิตุเรศโยมไม่รู้ไม่เห็นก็ดี สะดือทะเลนี้มีอยู่เป็นมั่นคงน่ะ พระผู้เป็นเจ้าจงรู้เถิด
พระนาคเสนผู้ประเสริฐจึงถวายพระพรว่า มหาราช ดูรานะบพิตรพระราชสมภารผู้เป็น
ใหญ่ ความข้อนี้มีฉันใด องค์สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ อาตมาและพระอาจารย์ของอาตมา
ไม่เห็นก็ดี ภควา องค์สมเด็จพระผู้ทรงพระภาคยราศี มีจริง ๆ ดุจสะดือทะเลนั้น ขอถวายพระพร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากร ก็ทรงพระโสมนัสตรัสว่า กลฺโลสิ พระผู้เป็นเจ้า
วิสัชนานี้ควรนักหนา ในกาลบัดนี้

พุทธอัตถินัตถิภาวปัญหา เป็นประถมจบเท่านี้