มักน้องสาวหมู่

** เ ห็ บ ค น **

เห็บ...

เห็บอยู่กลุ่มเดียวกับพวกแมงมุม ตัวเต็มวัยมี 8 ขา ไม่มีปีก ตัวจะแบนจากบนลงล่าง (เหมือนเต่า) เห็บแบ่งเป็น 2 กลุ่มใหญ่คือเห็บแข็ง (hard tick) และเห็บอ่อน (soft tick) สำหรับเห็บอ่อนในประเทศไทยไม่สำคัญ เห็บแข็งเป็นเห็บทีสำคัญในประเทศไทยมีหลายชนิด (genus) และบางชนิดยังแบ่งออกเป็นหลายชนิดย่อย (species) เห็บแข็งมีวงชีวิตสรุปได้ย่อๆดังนี้ (ในที่นี้จะใช้ข้อมูลเห็บสุนัขจากที่ทดลองในประเทศไทย)

เห็บตัวเมียจะผสมพันธุ์และดูดเลือดจนอิ่ม (รูปร่างขนาดเท่าเม็ดข้าวโพดหรือลูกหยี) ใช้เวลา 5-8 วัน จะต้องลงจากโฮสต์ (สัตว์ที่มันดูดเลือด) คลานหาที่สงบๆเพื่อพัก (อาจจะ 2-5 วัน) และออกไข่ (ตามธรรมชาติแล้วเห็บจะไม่ออกไข่ขณะที่อยู่บนโฮสต์หรือในตัวโฮสต์โดยเด็ดขาด) ระยะเวลาออกไข่ 6-14 วัน จำนวนไข่ อาจจะมากกว่า 2,000 ฟอง

ไข่ฟักเป็นตัวอ่อนใช้เวลา 16-24 วัน ตัวอ่อนมี 6 ขา มีขนาดเล็ก เมื่อฟักออกจากไข่ มันจะอยู่นิ่งๆประมาณ 1 สัปดาห์ แล้วจะขึ้นสู่ตัวสุนัข หรือสัตว์ชนิดอื่นๆเพื่อดูดเลือด ตัวอ่อนจะใช้เวลาดูดเลือด 2-5 วัน แล้วก็จะลงจากตัวสัตว์ เพื่อลงมาพักและลอกคราบ 5-10 วัน ก็จะได้เป็นตัวกลางวัย ซึ่งระยะนี้จะมี 8 ขา ตัวกลางวัยก็จะขึ้นสู่ตัวสัตว์เพื่อดูดเลือดเป็นครั้งที่ 2 จะดูดเลือดนาน 3-5 วัน ก็จะลงจากตัวสัตว์เพื่อพักและลอกคราบ ใช้เวลา 9-14 วันก็จะลอกคราบเป็นตัวเต็มวัยเพศเมียและเพศผู้ และจะขึ้นสู่ตัวสุนัขเพื่อดูดเลือดอีกเป็นครั้งที่ 3 เห็บตัวผู้จะดูดเลือดเพียงเล็กน้อยในระยะเวลาสั้นๆ และมักจะผสมพันธุ์กับตัวเมียขณะที่ตัวเมียดูดเลือด เห็บตัวเมียจะใช้เวลาดูดเลือดนาน 5-8 วัน จะเป็นตัวเมียดูดเลือดอิ่มตัว และลงจากตัวสุนัขเพื่อวางไข่ต่อไป

ตามรายงานมีเห็บไม่น้อยกว่า 5 ชนิด (genus) ไม่น้อยกว่า 15 ชนิดย่อย (species) ที่พบในคนไทย แต่ส่วนใหญ่แล้วจะเป็นเห็บของสัตว์ป่า คนเข้าป่าอาจจะไปพักค้างแรม เช่นกางเต็นท์ นอนกับพื้นหญ้า หรืออาจจะปูผ้ารองนอนก็ตาม เห็บจากสัตว์ป่าที่ อยู่ตามพื้นก็อาจจะขึ้นมาดูดเลือดคนด้วย

คำถาม : ในประเทศไทย มีคนที่ชอบไปกางเต็นท์นอนในป่ากันมากเช่นที่เขาใหญ่ นักท่องเทียวควรทำอย่างไร

คำตอบ : เวลานอนกับพื้นหญ้า ถึงแม้จะปูผ้าก็ตาม โดยทั่วไปแล้วผ้าที่ปูก็จะไม่ใหญ่มากนัก ส่วนหัวและเท้าของคนนอน ก็มักจะยาวเกือบสุดปลายผ้าที่ปู เวลานอน ลมหายใจของคนที่มี คาร์บอนไดอ็อกไซด์ จะดึงดูดเห็บเป็นอย่างดี เพราะเห็บขึ้นสู่ตัวสัตว์ได้ก็อาศัยคาร์บอนได้ออกไซด์ที่สัตว์ปล่อยออกมา และการเคลื่อนไหวที่ทำให้เกิดคลื่นในอากาศ เมื่อคนนอนปล่อยลมหายใจออกมา ก็จะดึงดูดเห็บให้เข้ามาบริเวณใกล้จมูก โดยเห็บจะไต่ขึ้นศีรษะส่วนที่ติดพื้น ในการดูดเลือดเห็บจะหาที่ปลอดภัยสำหรับตัวเอง และหาส่วนเนื้อเยื่อทีจะดูดเลือดได้ง่าย ที่ที่เหมาะสมที่สุดก็คือภายในหู เพราะจะดูดเลือดง่ายและใบหูจะเป็นที่กำบังภัยสำหรับเห็บได้เป็นอย่างดี ดังนั้นหลายคนทีไปแคมปิ้ง กลับมาก็จะได้เห็บมาเป็นของแถมด้วย บางคนก็มีไข้สูง ถึงต้องเข้าโรงพยาบาลก็มี






ที่มา บางส่วนของบทความเรื่องเห็บกับคนในประเทศไทยโดย รศ.น.สพ.ดร. มานพ ม่วงใหญ่ หน่วยจุฬาฯ-ชนบท จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ขอบคุณค่ะ ได้ความรู้มากๆๆ เลยนะคะ