ดนอี่สานเวลามีงาน พิธีกรรม งานประเพณีต่างๆ โฆษกพิธีกรมักมักจะแต่งผญา
หรือนำผญาที่จดจำมาจากที่ต่างๆ ไปพูดในงานมากกว่าจะนำคำกลอนไปพูด
เพราะคนอี่สานฟังแล้วจะให้อรรถรสและความไพเราะจะมีมากกว่า ใครที่พูดแล้ว
มีคำผญาทิ้งท้ายดูจะมีภูมิฐานขึ้น เป็นนักปราชญ์มากขึ้น เวลาคนเฒ่าคนแก่อวยพร
ให้ลูกให้หลานก็มักจะจ่ายผญา เช่น
ขออวยพรให้ มีชัยสิทธิโชค
โรคอย่ามีย่างใกล้ ภัยฮ้ายให้ห่างไกล
การเขียนคำภาษาอี่สาน และอ่านเป็นสำเนียงอี่สาน ก็เป็นเรื่องยาก แต่สำหรับคนอี่สาน
ก็คงไม่มีปัญหา เพราะคนอี่สานแม้แต่อ่านหนังสือไทย ภาษาไทยยังออกเสียงเป็นสำเนียงอี่สานเลย
แต่คนภาคอื่นออกจะมีปัญหาอยู่มาก หากเขียนผิดอ่านผิด อาจทำให้
ความผิดไป เช่น
คำว่า ขี่ กับคำว่า ขี้
คำที่ออกเสียงว่า ขี่ ชาวอี่สานจะหมายถึง ขี้ ในภาษาไทย เพื่อให้การเขียนการอ่าน
สามารถสื่อความหมายได้ถูกต้องตามเจตนาของผู้เขียน จึงขอยึดเอาตามหลักเขียนคำ
อี่สานของอาจารย์พรชัย ศรีสารคาม ซึ่งท่านได้อธิบายหลักการเขียนการอ่านภาษาอี่สาน
ไว้ดังนี้
1 คำมีพยัญชนะต้นเป็นอักษรสูง เช่น ข ถ ผ ฝ ส ห หละคำที่มี ห นำหน้า เช่น หน้า
หม้าย เป็นต้น ถ้าผันด้วยวรรณยุกต์โท แล้วแล้วสำเนียงภาษอี่สานจะออกเป็นเสียงเอก
หมด เช่น ถ้า ช้า ผ้า ฝ้า สู้ ให้ ไหม้ ซึ่งจะออกเสียงเป็น ซ่า ถ่า ฝ่า สู่ ให่ หน่า ไหม่
ถ้าจะเขียนตามเสียงพูดดังนี้ก็จะทำให้เสียงเปลี่ยนไปอีกระดับหนึ่ง และความหมายก็
จะต่างไปอีกด้วย จึงมีหลายคำที่เขียนไม่เหมือนรูปคำในภาษากลาง เช่น ว่าน ภาษา
อี่สานต้องเขียน หว่าน ตามเสียงพูด จะมีความหมายว่า โปรย หรือทำให้กระจาย ซึ่ง
ตรงกับความหมายที่ต้องการ
2 คำที่มีอักษรต่ำเป็นพยัญชนะต้น ถ้าผันด้วยวรรณยุกต์โท (ซึ่งออกเสียงตรี)
ภาษาอี่สานจะออกเป็นเสียงโท เช่น น้า ฟ้า ม้า ออกเสียงเป็น น่า ม่า ฟ่า ฉะนั้นคำว่า
เยี่ยม เห่า ย่อง ชาวอี่สานจะออกเสียงตรงกับภาษากลางจึงต้องเขียน เยี้ยม เท้า ย้อง
เพื่อให้ได้เสียงตามนั้น
3 คำที่มีอักษรกล้ำ ชาวอี่สานส่วนใหญ่จะออกไม่ได้ จะมีบ้างก็ในหมู่ชาวภูไท และ
ส่วย ซึ่งสามารถออกเสียงคำควบได้ชัดเจน ฉะนั้นจึงมีอยู่หลายคำที่ขัดๆ ตาท่านอยู่บ้าง
เช่น ขว้าม สว่าง สว้าม ชาวอี่สานจะออกเป็น ข่วม ส่วง ส่วม ที่ต้องเขียนเช่นนั้นก็เพื่อรักษาศัพท์เดิมเอาไว้
มิได้มีเจตนาจะให้ภาษาวิบัติแต่อย่างใด ส่วนคำควบกล้ำอื่น ๆ
คงออกเสียงได้เฉพาะตัวต้นเท่านั้นเอง ขอให้ท่านอ่านเองตามอัธยาศัย
จากคำอธิบายนี้คงทำให้ปัญหาการอ่านเบาบางลงไป หากท่านได้พิจารณา
ไตร่ตรองให้ดีแล้วก็คงจะไม่ยากเกินไป แต่อาจจะมีบางคำที่ผู้เขียนอาจหลงลืม
เผอเรอสะกดผิดไปจากหลักนี้บ้าง ขอให้ผู้อ่านใช้ดุลยพินิจตีคำถอดความหมาย
ตามพื้นเสียง สำเนียง และความหมายที่น่าจะเป็นเอาเองเถิด
เก็บเอาถ่อนความฮู้ในผญา มันสิพาเฮาลุดังใจหวังไว้
คนขี้คร้านมาอ่านขยันสา คนที่เคยมุสากะอย่าทำมันฮ้าย
คนที่เคยด่าป้อยผีห่าลงพุง ป้าและลุงบ่มีเกรงให้เลิกลาบ่ดีนั้น
คนบ่มีศีลสร้างขอให้มีเพิ่มจักหน่อย ปากให้จั้งน้ำอ้อยคอยให้แบ่งปัน
ไผเคยโมโหฮ้ายให้ถิ่มลายไปสาก่อน ยักษ์มารซ้อนอยู่หั่นให้ไลถิ่มห่างไกล สาเด้อ
Bookmarks