ชื่อ
ตานเฮือนน้อย (ปอยข้าวสังข์)
ภาคเหนือ
จังหวัด ตาก



ช่วงเวลา แล้วแต่เจ้าภาพผู้จัดงานจะกำหนดวันดังต่อไปนี้ คือ ทำพิธีหลังจากผู้ตาย ตายไปแล้ว ๕๐ วัน ๑๐๐ วัน หรือ ๑ ปี โดยจะทำพิธี ๑ วัน ในตอนเช้า หรือก่อนเพล ถ้าหลังเพลไปแล้วคือช่วงบ่าย จะไม่นิยมประกอบพิธีเพราะพระสงฆ์มักจะไม่รับประเคนหลังเพล

พิธีกรรม
ตาน หมายถึง การถวายทาน ตานเฮือนน้อย หมายถึง การทำบุญอุทิศให้แก่ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว โดยการสร้างบ้านจำลองหลังเล็ก ๆ ไปให้ เป็นความเชื่อของคนไทยภาคเหนือกลัวว่าคนเมื่อตายไปแล้วอาจจะตกทุกข์ได้ยาก อดอยากหรือได้รับทุกข์เวทนา ดังนั้นญาติพี่น้อง หรือบิดามารดา จึงได้ทำบุญโดยการตานเฮือนน้อยไปให้ ถ้าไม่ตานเฮือนน้อยก็จะทำบุญอุทิศให้โดยการตานขันข้าว คือ อาหารคาวหวาน ๑ สำรับก็ได้องค์ประกอบของเฮือนน้อย ประกอบด้วย
๑. เฮือนน้อยจะสร้างด้วยไม้เป็นรูปทรงบ้านเล็ก ๆ แล้วนำพลาสติกหรือกระดาษขาวห่อหุ้มเป็นรูปบ้านหรืออาจจะจัดหาโต๊ะใหญ่เป็นฐานที่ตั้งของเฮือนน้อย เมื่อทำพิธีเสร็จแล้วพระสงฆ์ก็จะได้นำโต๊ะนั้นไปใช้ประโยชน์อื่นต่อไป
๒. สิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ ที่จำเป็น ได้แก่ เสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม ถ้าทำบุญถึงผู้ชายก็จะมีเครื่องแต่งกายของผู้ชาย ซึ่งตอนที่ผู้ตายมีชีวิตอยู่นั้นเขาชอบสวมใส่ นอกจากนี้ก็มีมุ้ง หมอน เสื่อ ผ้าห่ม รองเท้า และของใช้ที่เกี่ยวกับครอบครัว เช่น ถ้วย จาน ช้อน ขวดน้ำ กาต้มน้ำ กระติกน้ำ ฯลฯ ซึ่งสิ่งของที่จะทำบุญอุทิศให้แก่ผู้ตายนี้จะต้องเป็นของใหม่
๓. อาหารคาวหวาน ๑ สำรับ หรือ ๑ ปิ่นโต เป็นอาหารที่ผู้ตายชอบรับประทานตอนที่ยังมีชีวิตอยู่
พิธีกรรมปฏิบัติมีขั้นตอนดังนี้
๑. เจ้าภาพอาจจะเชิญแขกและญาติพี่น้องที่คุ้นเคยให้มาร่วมบำเพ็ญกุศลด้วย สำหรับการแต่งกายในวันตานเฮือนน้อยนั้นให้แต่งกายสุภาพ ไม่กำหนดว่าต้องเป็นสีขาวหรือดำ
๒. ก่อนถึงวันตาน เจ้าภาพอาจจะนิมนต์พระไว้ก่อนล่วงหน้าอย่างน้อย ๕ วัน ส่วนพระอาจจะนิมนต์ ๑ องค์ ๕ องค์ หรือ ๙ องค์ก็ได้ แล้วแต่ศรัทธา
๓. การเทศน์ธรรมในพิธีตานเฮือนน้อย จะให้พระท่านเทศน์ธรรม นิพพานสูตร หรือเทศน์มหาวิบากก็ได้ แล้วแต่เจ้าภาพจะกำหนดตอนที่ไปนิมนต์พระ
๔. เมื่อถึงวันทำพิธีจะมีอาจารย์ถวายสังฆทานก่อน (อาจารย์ในที่นี้ หมายถึง ชาวบ้านธรรมดาซึ่งมักเป็นคนแก่ผู้ชาย)
เมื่อกล่าวถวายสังฆทานเสร็จแล้ว พระสงฆ์ก็จะเทศน์ธรรม นิพพานสูตร หรือเทศน์มหาวิบาก
๕. เมื่อทำพิธีตานเฮือนน้อยเสร็จแล้ว ของที่เป็นเครื่องทานทุกชนิด ก็ถวายให้แก่พระสงฆ์ที่มาเทศน์ทั้งหมด
เมื่อมีการตานเฮือนน้อยอาจจะจัดให้มีมหรสพ ตามฐานะของเจ้าภาพก็ได้ หรือไม่มีก็ได้ แล้วแต่จะเห็นสมควร

สาระ
แสดงถึงความกตัญญูกตเวทีต่อผู้มีพระคุณที่ล่วงลับไปแล้ว