ชีวิตที่เพียงพอ พอเพียง ของภูมิปัญญาพื้นบ้านแห่งอีสาน คนที่ลงมือปฏิบัติ แห่งบ้านบัว ต.กุดบาก อ.กุดบาก จ.สกลนคร ใคร ๆ ก็รู้จัก โดยคุณูประการที่พ่อเล็กทำ...บันทึกจากวงเสวนา “ชีวิตที่เพียงพอ พอเพียง” หมู่บ้านดงมันปา ในงานเกษตรแห่งชาติ 2550 เมื่อวันที่ 4 มีนาคม ณ ม.อุบลฯ
ความพอเพียงไม่ใช่เรื่องยาก แต่อยู่แบบเกินพอเพียงนั่นแหละยาก ทำไมถึงอยากทำแต่เรื่องยาก ๆ แล้วเรื่องง่าย ๆ เป็นอย่างไรละ อยู่แบบนี้หรือ มีไร่มีนา มีสวน เฮ็ดอยู่เฮ็ดกินแบบครอบครัว ส่วนหนึ่งแบ่งปันให้พี่น้อง ปลูกของไว้ อยากแกงก็ไปตัดมาแกง ไม่ได้ยุ่งยาก บางชนิดปลูกไว้ไม่ได้ต้องดูแลรดน้ำก็ได้เก็บกิน
ความพอพียงคือความง่าย “ไม่จนและก็ไม่รวย แต่มีกินตลอดชีวิต” สิ่งสำคัญกว่านั้นคือกองทุน หลายคนติดหนี้ กู้ทุกกองทุน เพราะว่าศาสนาบอกว่าการกู้หนี้เป็นทุกข์ในโลก ทำไมเรายังวิ่งหากองทุน ทำไมไม่วิ่งหนีกัน
นักวิชาการหลายคนถามว่าพ่อเล็กมีลูกกี่คน ตอนไปทำเนียบ เขาบอกว่าถ้าไม่หาเงินจะอยู่ได้หรือ แล้วหาเงินที่ไหนมาให้ลูก ๆ เรียนหนังสือละ พ่อก็ตอบว่า “เรียนจบ ม.6 ก็ไม่เรียนต่อแล้ว เรียนกับนก กับต้นไม้ เรียนกับธรรมชาติ เรียนเรื่องชีวิตง่าย ๆ ก็สามารถพึ่งตนเองได้”
“ถ้าไม่เรียนก็โง่เหมือนควาย” คำกล่าวนี้ไม่จริง ปีนี้พ่อเล็กอายุ 62 ปี ยังหาความโง่ของควายไม่เจอเลย ควายไม่มีจอบมีเสียม ยามร้อนก็อยากอยู่ที่ร่มๆ แต่มันก็ฉลาดเพราะไม่มีมือขุด เวลาฝนตกมามันก็จะเอาตัวมันไปถู นั่นคือชีวิต หลายปี มันก็ไปทำอย่างนั้นเรื่อย ทำให้ที่ตรงนั้นขยายใหญ่ขึ้น เป็นที่อยู่ของสัตว์น้ำ กุ้ง ปลา ให้คนเราได้กินอีก แสดงว่าควายก็มีภูมิปัญญา ผมอยากให้มองถึงสิ่งรอบข้าง เช่น นก ให้ลูกไปเรียนกับนก บอกลูกเลยว่า “ลูกเอ๋ย นกบ่มีมือคือเฮา แต่มันฮู้จักปลูกต้นไม้ได้อย่างมากมาย ให้ลูกไปเรียนกับต้นไม้ จะได้บ่ต้องเสียค่าหน่วยกิต ไม่มีเงินก็เรียนได้”
เราลองสังเกตต้นไม้ช่วงปลายฝนต้นหนาวเขาจะปรึกษาหารือกัน รวมทั้งหญ้า ว่าพวกเราตั้งแต่ เดือน 11-12 ฝนจะไม่ตกนะ เราจะเก็บน้ำไว้กินกันอย่างไร ต้นกะยูงก็บอกว่าต้องเก็บน้ำไว้ให้ได้มากที่สุด ทำอย่างไรจะเก็บได้ล่ะ เราต้องเก็บน้ำให้ได้ และคิดถึงต้นไม้ลูกหลานด้วยว่าจะอยู่อย่างไรต่อ ไป ต้นกะยูงเลยบอกว่า ช่วงเดือน12 เราก็ผลัดใบซิ จะได้คลุมลูกคลุมหลาน คุมความชุ่มชื้นเพื่อให้เก็บน้ำให้เราได้กินในยามแล้ง พ่อว่านี่คือเรื่องของธรรมชาติ
เห็นคนทุกวันนี้แล้วสงสาร เขาอาจจะไม่ได้อยากเป็น เขาเป็นเพราะเขาถูกกระทำ เราน่าจะช่วยกันปรับกระบวนการทางความคิดให้เขาได้มีทางเลือก ที่ผ่านมาเราเรียนรู้แต่เรื่องทุนคือเรื่องเงิน ฉะนั้นคนที่น่าสงสารที่สุดคือคนที่ในบ้านเมืองเรา พ่อเคยบวชเป็นเณรน้อย อยู่วัด 8 ปี ได้เห็นทุนที่ไม่ใช่เงินอย่างเดียว คือ ต้นทุนทางธรรมชาติ ภูมิปัญญาที่สืบทอดกันมาหลายร้อยปี ทุนทางวัฒนธรรม ทำให้คนรักกัน อยากให้ลูกหลานเราเรียนรู้ต้นทุนแบบนี้มากขึ้น
ทุนอยู่ในดินทั้งหมด พาลูกไปเรียนรู้ต้นไม้ในป่าภูพาน ติ้วส้มบ้านเรามีเม็ดเยอะ แหลมก้นแหลมปลาย ในลูกหนึ่งมีตั้ง 40 เม็ด นี่ก็คือทุน เอามาเพาะกล้าใส่ถุง แล้วเอาไปปลูกในรั้วในสวน ปีหนึ่งเราก็สามารถเด็ดกินจนตลอดชีวิต นั่นเป็นทุนหรือไม่ และยังไม่พอ ถ้าราจะคิดให้เป็นเงิน เป็นกอบเป็นกำ สักหมื่นเม็ด หมื่นต้น ขายต้นละ 2 บาท นี่คือกลายเป็นเงินแล้วละสองแสนบาท หรือปลูกผักอื่น ๆ สัก 4-5 ต้น ปลูกใส่รั้วใส่สวนกินจนตลอดชีวิต แล้วไม่หมดยังได้ให้ลูกหลานกินต่อ ๆ ไปด้วย
แรงดลใจที่ทำให้พ่อมีแนวคิดแบบนี้ เพราะว่า ปัญหาในปี 2528 หลงทางปลูกปอ ปลูกมันสำปะลังอยู่ 3 ปี เป็นหนี้กว่า 40,000 บาท เลยมาทบทวนตัวเองใหม่ ไปร่วมเรียนรู้กับผู้เฒ่าผู้แก่บ้าง เมื่อก่อนแม่ผมมีลูก 6 คน ไม่เคยมีหนี้สิน เมื่อก่อนก็หากินจากธรรมชาติ ธรรมชาติอำนวย ก็เข้าใจเลยเข้าใจว่าสิ่งเหล่านี้จำเป็น ถ้าเราจะเดินไปข้างหน้าต่อ เราต้องเหลียวมาดูข้างหลังเราด้วย ต้องทบทวน “บ่มีเงินหลายก็อยู่ได้ บ่เป็นหนี้ ให้เรียนรู้รากเหง้า รากแก้วของตัวเองให้หลายขึ้น”
การศึกษาภูมิปัญญาของชาวบ้านดั้งเดิม ที่ดินมีไม่มากมายก็ได้ ถ้าราจะทำเพื่ออยู่เพื่อกินในครอบครัว แม่ธรณีความจริงคือทุน พ่อเล็กมีที่ดิน 21 ไร่ ถือว่าเยอะพอสมควร ที่อยู่ได้ไม่ใช่เพราะว่าได้ขาย แต่อยู่ได้เพราะมีพอกิน ลูกหลานก็เฮ็ดอยู่เฮ็ดกิน ไม่ให้ลูกไปเรียนไกล เพราะเดี๋ยวมันจะลืมปลูกพริก มะเขือ เพราะคนอื่นไหนเล่าจะสอนลูกเราแบบนี้
ค้นทุนทางปัญญา คิดเอามาใช้ใหม่ ให้ตัวเองรู้แจ้ง ทั้งตาทั้งใจ เราร่ำรวยมานานแล้ว มีหน้าแล้ง หน้าฝน หน้าหนาว มันเป็นภูมิประเทศที่สมบูรณ์มากในโลก มีความหลากหลายของพืชพรรณ นี่ก็คือทุน แล้ง ฝน หนาว คือทุน สิ่งเหล่านี้เป็นทุนชีวิต ทุนทางสังคม ทุนทางปัญญา แล้วผมก็รู้แจ้งว่านี่คือทางเลือก อยากเอาชนะตัวเอง ในช่วงเวลา 6 ปี
เรื่องระบบการศึกษาเราปฏิเสธไม่ได้ ผมคิดว่าถ้าไปเรียนอาจจะเป็นการเรียนด้านเดียว รู้ไม่จริง ผมคิดว่าต้องรู้ตื้นลึกหนาบาง รู้จริง เช่น สิ่งที่มีอยู่ในบ้านเรา เราจะเอามาแปรรูปหรือพัฒนาอย่างไร ให้กลายเป็นมูลค่าเพิ่ม เอาภูมิปัญญาสมัยใหม่มาปรับใช้ มาช่วยสร้างมูลค่าเพิ่ม เช่นสมุนไพรนำมาแปรรูป เดี๋ยวนี้มีสินค้าไปต่างประเทศแล้ว ต้องเรียนรู้ทั้งเก่าและใหม่ไปพร้อม ๆ กัน ใช้ให้สอดคล้องกับชีวิตของรา ทั้งดิน ป่า น้ำ เอาความรู้ใหม่มาต่อยอด มาผสมผสาน เพื่อยกระดับความรู้ของพี่น้อง ลูกหลานเรารู้ด้านเดียว “ออนซอนฝรั่ง” เราอย่าหลงเขา ต้องทบทวนให้หนัก ทั้งเรื่องความเชื่อวัฒนธรรม ประเพณี โดยเฉพาะสมองที่มีแต่เรื่องของตะวันตก ต้องปรับเปลี่ยน
เราต้องคิดเรื่องหลักสูตร ที่ผ่านมาเรียนแต่เรื่องบัญชี ทำอย่างไรจะได้กำไรมาก ๆ เข้าสู่ระบบการแข่งขัน เราต้องทำหลักสูตรท้องถิ่นให้ได้ เลี้ยงเป็ด เลี้ยงไก่ ปลูกผัก ให้เป็นภาคบังคับเลย ต้องเรียนวิชานี้ด้วย วิชาอื่นก็เรียน การศึกษาคือกระบวนการที่ทำให้คนอยู่ในสังคมได้ในทุก ๆ ด้าน “อย่าลืมของเก่า อย่าเมาของใหม่”
เราเรียนรู้ด้วยการปฏิบัติจริง ให้ลูกหลานเรียนรู้ด้วยความเป็นจริง ปัญญาเป็นแสงสว่างทั้งกลางวันและกลางคืน ปฏิบัติแล้วกินได้ จับต้องได้ ความรู้เมื่อเอาไปทำคือจะเกิดปัญญา
ปัจจุบันผมยังทำเรื่องนี้ประจำ เอาเหตุผลเป็นเกณฑ์ในการดำรงชีวิต อยู่อย่างไรก็ไหวเช่นเดิม ถ้าเรารู้จักตนเอง ผมไม่ได้ปฏิเสธสิ่งใหม่นะ อันไหนที่จะใช้ก็ต้องดูที่เหตุผลด้วย ถ้ายังไม่จำเป็นอย่าพึ่ง คือการรู้จักตัวเอง ต้องลด ละ โลภ โกรธ หลง โลภมาก หลงมา โกรธมาก ก็จะทำให้ทุกข์มาก ทุกสิ่งต้องพอดีในตัวของมันเอง รู้จักเหตุ ผล ตน ประมาณ กาลเวลา หลายคนที่อยากมีชีวิตพอเพียง
"เราต้องรู้จักตัวเอง ผู้อื่นและโลก เราถึงจะพอเพียง"
.jpg)
อ้างข้อความนี้
Bookmarks