ผีตาแฮก กับพิธีปักกกแฮก การสืบทอดพิธีกรรมเกษตรธรรมชาติ

[ครูจุ่น]

ความเชื่อของชาวอิสาน ซึ่งเชื่อว่า ผีตาแฮก เป็นผีประจำท้องไร่ท้องนา ถือกันว่าเป็นผีที่ปกปักรักษาพืชสวนไร่นา และทำให้ข้าวกล้าเจริญงอกงาม อุดมสมบูรณ์ การทำนาจะได้ผลดี จึงมีการเซ่นไหว้ ผีตาแฮกทุกปี คือก่อนลงมือปักดำ ฉะนั้นในที่นาของแต่ละคนจะมีที่ ที่ให้ผีตาแฮกอยู่ ซึ่งบางคนอาจปลูกกระท่อมหลังเล็กๆ บางคนอาจปักเสาเป็นสัญญลักษณ์ว่าที่ตรงนี้คือ ที่อยู่ของผีตาแฮก หรือบางแห่งอาจทำรั้วถี่ๆ ล้อมบริเวณใดบริเวณหนึ่งไว้ ซึ่งชาวบ้านจะทราบดีถึงที่อยู่ของผีตาแฮกนี้

ถ้าจะวิเคราะห์ตามหลักทางคติศาสตร์หรือมานุษยวิทยา ภาษาอังกฤษว่า anthropology หรือถาษาเยอรมันว่า Weltanchaungen มีมุมมองว่า “ผี” เป็นกฏหมายหมายหรือระเบียบปฏิบัติทางสังคม ซึ่ง “ผีตาแฮก” คือระเบียบปฏิบัติการเริ่มต้นทำนา ซึ่งกระบวนการดำเนินการเป็นการถ่ายทอดภูมิปัญญาในการผลิตอาหารที่บริสุทธิ์ ปราศจากสารเคมีเจือปนในอาหาร โดยพิธีปักกกแฮก เป็นการสื่อถึงคนในครอบครัวว่า จะต้องเริ่มการดำเนินการทำนา ใครอยู่ที่ใหนก็ให้มารวมกันทำนา และมาทำความเข้าใจกระบวนการทำนาร่วมกัน เพื่อให้ได้ผลผลิตที่ดีต่อการบริโภค

ศาลผีตากแฮก ชาวบ้านจะสร้างขึ้นมาแบบง่ายๆ บางแห่งก็เอาปี๊บสังกระสี เปิดผาปิดโดยการเจาะให้ขาดจากตัวถังของปิ๊บ สามด้าน แล้วเปิดฝาออก กางออกเหมือนปีกหมวก แล้วเอาไม้เสียบทะลุปี๊บให้ค่อนไปทางด้านก้นปี๊บ แล้วนำไปปักไว้ที่ปลายนา ที่จะทำพิธีปักกกแฮก ซึ่งศาลผีตาแฮก จะถูกใช้ทุกปี แต่นานๆ จนกระทั่งวัสดุที่ใช้สร้างผุพังไปจึงจะสร้างขึ้นมาใหม่ เวลา เด็กๆพาวัวควายไปเลี้ยง หรือไปหาล่าสัตว์ ยิงกิ้งก่า เป็นต้น สิ่งหนึ่งที่เด็กๆกลัวคือ ปี๊บเก่าๆ ขึ้นสนิมใบหนึ่ง แต่กระนั้นก็ตาม เด็กบางคนก็เล่นพิเรนทร์ เอาหนังสะติ๊กไปยิงปี๊บใบนั้นเล่น ทั้งที่รู้กันทั่วไปว่า นั่นคือที่อยู่ของผีตาแฮก หรือบางที่ก็สร้างเป็นศาลดีขึ้นมาหน่อย มีอาณาบริเวณที่ชัดเจน นั่นก็ขึ้นอยู่กับภูมิสังคมของแต่ละพื้นที่

การไหว้ผีตาแฮกหรือทำพิธีปักกกแฮก จะดำเนินการตอนช่วงจะเริ่มปักดำ สิ่งที่ใช้ในการทำพิธีปักกกแฮก ประกอบด้วย เหล้าขาว 1 ขวด ไก่ต้มสุกพร้อมเครื่องใน 1 ตัว บางคนอาจมีข้าวดำ ข้าวแดง ปลาร้า ด้วยก็ได้ ดอกไม้ ธูป เทียน หมาก พลู บุหรี่ น้ำ 1 ขวด แก้ว 2 ใบ กระติ๊บข้าวเหนียว

หลังจากนั้นนำของเซ่นไหว้ไปที่ที่อยู่ของ ตาแฮก แล้วจัดแต่งสำรับ ที่นำมาใส่ถาดเหล้าเปิดฝา กระติ๊บข้าวเหนียวเปิดออก น้ำและเหล้าเทใส่แก้วคนละใบ จุดเทียนตั้งไว้พร้อมกับกล่าวเชิญให้ผีตาแฮกมารับหรือมากินของเซ่นไหว้ พร้อมกับบนบานให้ข้าวกล้าในนาของตนอุดมสมบูรณ์

โบราณนิยมแฮกนาดำวันอาทิตย์ แฮกนาหว่านวันจันทร์ ปักตาแฮก ปักกกแฮกและดำนาวันพฤหัสบดี ทำขวัญข้าววันอังคาร แฮกถางไฮ่(ถางไร่) สุม(เผา)ไฮ่เอาวันศุกร์ วิธีปักตาแฮก
การปักดำที่แปลงนาตาแฮกก่อน.... นาตาแฮก จะอยู่ในแปลงนาธรรมดาทั่วไป กว้างประมาณ 1 ตารางวา ปักล้อมไว้ด้วยเสา 6 ต้น และเพื่อป้องกันอันตรายจากสัตว์ อาจหาหนามมาวางล้อมไว้ด้วยก็มี ในนาตาแฮกจะปลูกข้าวไว้ 8 ต้น ซึ่งข้าว 8 ต้นนี้ เหมือนเป็นข้าวเสี่ยงทาย เป็นตัวแทนของข้าวในนาแปลงอื่นๆ ทั้งหมดของตน
ให้นำเอาต้นกล้ามา 8 ต้น เอาขัน 5 มายกใส่หัว แล้วยกขันห้าขึ้นพร้อมทั้งสวดบทสวดบูชาพระรัตนตรัย และอธิฐานถึงแม่โสพ ให้มาค้ำคูณ วางขันลงข้างตาแฮกหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ปักกล้าลงแต่ละต้นให้ว่าดังนี้
(ต้นที่1) ปักกกนี้ พุทธะฮักษา
(ต้นที่2) ปักกกนี้ ธรรมะฮักษา
(ต้นที่3) ปักกกนี้ สังฆะฮักษา
(ต้นที่4) ปักกกนี้ เพิ่นเสีย กูได้
(ต้นที่5) ปักกกนี้ เพิ่นไห้ กูมี
(ต้นที่6) ปักกกนี้ ให้ได้หมื่น มาเญีย
(ต้นที่7) ปักกกนี้ ให้ได้หมื่นเญีย พันเล้า
(ต้นที่8) ปักกกนี้ ขวัญข้าว ให้มาโฮม

หลังจากปักครบ 8 ต้น เป็นอันเสร็จพิธีดำนาตาแฮก นอก จากนั้น หลังจาก ดำนาตาแฮกเสร็จแล้ว เมื่อจะเริ่มดำนาในแปลงอื่น ก็จะต้องทำพิธีแรกดำนาก่อน โดย เตรียมขัน5 และกล้าอีก 14 ต้น เมื่อจะปักดำกล้าแต่ละต้น ก็จะกล่าวคาถาเสกมนต์ดังนี้ก่อน แล้วค่อยปักดำ

ไฮ่นี้ไฮ่ก้ำขวา นานี้นาท้าวทม ท้าวทมให้กูมาแฮกนา กูจักแฮก พญาให้กูมาแฮกไฮ่ กูจักแฮก ปักกกนี้ ให้กูได้ งัวแม่ลาย ปักกกนี้ ให้กูได้ควายเขาซ้อง ปักกกนี้ นกจิบโตตาบอด ให้บินหนี ปักกกนี้ นกจอกโตตาแวน ให้บินหนี ปักกกนี้ แมงดาโตฮู้ฮ่ำกกข้าว ให้บินหนี ปักกกนี้ ให้ได้ฆ้องเก้ากำ ปักกกนี้ ให้ได้คำเก้าหมื่น ปักกกนี้ ให้อวนเก้าหมื่นมาเญีย ปักกกนี้ ให้มานใหญ่ท่อมานอ้อย ปักกกนี้ ให้มานน้อยท่อมานเลา ปักกกนี้ ให้ได้เป็นเศรษฐีเท่าเฒ่า โอม สหุม
หลังจากปักครบ 14 ต้น เป็นอันเสร็จพิธีแรกดำนา