การจารหนังสือใบลาน โดย ศรีสะท้าน

[ศรีสะท้าน]

การจารหนังสือใบลาน โดย ศรีสะท้าน

เพื่อสนองตอบความประสงค์ของน้องๆ บางท่านที่ขอมา และเป็นการเผยแผ่มูลมัง มรดกอีสานเฮา เพื่อการศึกษา และประดับสติปัญญา ของผู้สนใจทั่วไป

ข่าน้อย ศรีสะท้าน จึ่งขออนุญาตต่อท่านเจ้าของบ้าน และผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในบอร์ดนี้ เลยขอนำการจารหนังสือใบลาน มาลงในกระทู้นี้ ตามประสบการณ์ที่เคยได้ฮ่ำเฮียนมา

รูปแบบการจารหนังสือใบลานนี้ อาจสิแตกต่าง หรือคล้ายคลึงกัน แล้วแต่บุคคล ความถนัด หรือภูมิภาคแห่งสำนักนั้นๆ ฉะนั้นในกระทู้นี้ จึงบ่อแม่นวิธีหลัก
หรือวิธีการตายตัว เพียงเป็นอาจเป็นวิธี หรือแนวทางหนึ่งท่อนั้น จึงขอทำความเข้าใจกับท่านผู้เข้ามายี่ยมชม และพร้อมกันนี้กะขอท่านผู้ฮู้ท้วงติง ติชม เบิ่งแยง เอาเด้อข่าน้อย
พร้อมกันนี้กะขอน้อมรับคำท้วงติง ติชมทุกประการ.........ศรีสะท้าน (ทิดคำศรี) ฯฯฯ


อุปกรณ์หลักในการจารหนังสือ คือ ๑. ใบลานเปล่า ๒. หมอนจาร ๓. เหล็กจาร ๔. ผงเขม่าผสมชันห่อผ้าชุบน้ำมันยาง


รูปภาพประกอบอยู่ระหว่างแก้ไข

[ศรีสะท้าน]

อธิบายพอเป็นสังเขปดังนี้

๑. ใบลานเปล่า
โดยปกติใช้ใบลานอ่อนส่วนยอดที่บ่อทันกางใบ หรือกางใบแล้วอย่างหลายบ่อให้เกิน ๑ ปี ตัดทั้งก้านทั้งใบนำมาตากแดดผึ่งลมคาก้านให้แห้งดี จึงมาแจกออกเป็นใบๆ
นำมาบีบแหนบใส่กันตามจำนวนที่ต้องการ จึงตัดเจียน หาไม้แบบตามกว้างยาวที่เฮาสิเอา มาประกบสองด้านของใบลานที่แหนบกันไว้ แล้วไสให้เท่ากันเสมอตามไม้แบบนั้น แล้วแต่
ว่าสิเอาหนังสือก้อม หรือหนังสือยาว ถ้าให้ดี คันเป็นหนังสือสำคัญใช้ลานหลาย ต้องการความคงทน ก็เอาไปต้มหรือนึ่งก่อนจึงนำมาใช้ ก่อนจารต้องตีเส้น เว้นย่อหน้า และเว้นท้าย
ห่างจากขอบลานประมาณ ๑ ? ๑.๕ นิ้ว เว้นฮูใส่สายสนอง(สายใส่เชือกร้อย) ช่วงกลาง ทั้งนี้เพื่อ กันขาด กันสึกกร่อน สิเอาจักบรรทัดแล้วแต่ความเหมาะสมของหนังสือ
หรือความกว้างของลาน ถ้า ๔บรรทัด ก็ให้เว้นฮูสายสนอง สองบรรทัดกลาง ส่วนบรรทัดบน และล่าง จารยาวไปเลย

๒. หมอนจาร
ใช้ใบลานเปล่า ประมาณ ๕ ? ๑๐ แผ่นตัดเจียนเท่ากันขนาดเท่ากับ ใบลานที่สิจารหรือใหญ่กว่าเล็กน้อย ลานที่สิเฮ็ดหมอนรองจารนั้น ความยาวตั้งแต่ ประมาณ ๑ คืบ
ขึ้นไป ตามเหมาะสมแก่งาน นำมาหยิบซ้อนกัน แล้วหยิบ(เย็บ)ผ้าห่อทับให้ดี เพื่อเวลาจารหนังสือ สิได้นุ่ม และยืดหยุ่นมือ ใช้ด้ายฝั่นเชือกมาพันรอบ หมอนจารพร้อมกับมัดให้ตึงพอสอดใบลานเข้าได้ประมาณ ๔ ? ๕ แล้วเย็บยึดด้ายเชือกนั้นไว้ตรงขอบหมอนสองด้าน แผ่นและทำสองข้างซ้ายขวา เพื่อไว้บังคับใบลาน เมื่อสอดใบลานเข้าไป เวลาจารสิบ่อได้ขยับไปมา

๓. เหล็กจาร
เฮ็ดจากไม้กลม ความใหญ่ประมาณนิ้วมือ ตามที่ถนัดจับ ปลายไม้ด้านที่สิใช้จาร ฝังเข็มลงตงกลางเนื้อไม้ให้ลึกประมาณข้อนิ้วมือหนึ่ง แล้วตัดให้เสมอปลายไม้ นำมา
ปาดเจ้ย (ปากฉลาม) เป็นสี่ด้านแบบปิรามิดไปทางปลายเหล็กที่โผล่ นำไปฝนให้แหลมคมทั้ง ๔ด้าน ถ้าเอาเข็มขนาดน้อย ประมาณเข็มสอย เวลาจารกะสิได้ตัวหนังสือเส้นน้อยคมดี
ถ้าเข็มหรือเหล็กจารใหญ่ ตัวหนังสือกะสิแตก แต่หากชัดดำดี แต่เวลาจารต้องระวัง มันซอด(ทะลุ)ลงล่าง

๔. ผงเขม่าผสมชันห่อผ้าชุบน้ำมันยาง
ใช้ขี้นิลหม้อ(ดินหม้อ/ผงถ่าน)ตำผสมกับขี้ซี(ชัน) แห้ง ห่อผ้าขาวบาง ชุบน้ำมันยาง เพื่อใช้ถูใบลานที่จารแล้ว ให้เกิดสีดำของตัวหนังสือขึ้นมา

๕. น้ำมันยาง หรือบ่อมีกะใช้น้ำมันก๊าด เคี่ยวใส่ยางกุง ยางสะแบงจักหน่อย กะได้ สำหรับชุบห่อผงเขม่า

๖. น้ำมันงา หรือน้ำมันหมากพร้าว สำหรับทาใบลานให้น้ำมันยางชุบเขม่าแล่นซึมดี

๗. ทรายละเอียด

[ศรีสะท้าน]

วิธีการจารใบลาน

ใช้มือข้างที่ถนัดจับด้ามเหล็กจาร เหมือนกับที่เราจับปากกา ดินสอ มืออีกข้างจับใบลานที่สอดไว้กับหมอนรองจาร ในลักษณะหงายมือ ให้นิ้วหัวแม่มืออยู่ด้านบน มือที่จับด้ามเหล็กจารส่วนปลายเหล็กจ่อลงบริเวณที่จารโดยให้ด้ามเหล็กจารพิงกับข้อนิ้วหัวแม่มือ มือที่จับเหล็กจาร ใช้นิ้วหัวแม่มือที่จับใบลานเป็นจุดหมุน จับด้ามเหล็กจารตวัดในลักษณะเล่นข้อตวัดเหล็กจาร เพื่อให้เหล็กจารขูดลงไปในเนื้อใบลาน เป็นตัวหนังสือขึ้นมา พอสังเกตเห็นได้ แต่ระวังอย่าให้ทะลุอีกด้านหนึ่ง จารไป ขยับมือ และขยับลานตามหมอน ไปเรื่อยๆจนหมดหน้าลาน จึงพลิกอีกด้านหนึ่งขึ้นมาจารต่อ

[ศรีสะท้าน]

ท่านั่งในการจารหนังสือ
กรณีที่นั่งบนพื้นปกติ นิยมนั่งพับเพียบแต่ยกเข่าสูงข้างหนึ่ง หรือนั่งขัดขาให้ชิดเพื่อยกเข่าขึ้น แต่ถ้ามีหมอนพิง(หมอนท้าว) ก็พิงหมอน นั่งตั้งเข่าข้างใดข้างหนึ่งขึ้นมารองรับ ใช้มือที่จับหมอนจารและใบลาน วางหงายบนเข่าที่ยกขึ้น โดยใช้เข่าข้างที่ยกขึ้นเป็นส่วนรองรับน้ำหนัก กรณีนั่งบนม้านั่ง เก้าอี้ เตี้ยๆ พอเข่าพ้น ก็สามารถวางหมอนจารบนเข่าได้เลย สุดแท้แต่สิมักท่าได๋ถนัดท่าใด เพราะสามารถเปลี่ยนอิริยาบถได้ กรณีที่ต้องจารหนังสือเป็นหลายผูก ( ๒๔ ลาน เป็น ๑ ผูก)

[สาวบ้านนา]

อ้ายศรีเก่งเนาะ นางขอชมแนะ วาจังใดจําได้เด้อ ปิ่นปักผมนางเฮีดเสร็จละเบาะไปไทยสิแล่นไปเอา
อิอิ

[ศรีสะท้าน]

อ้ายศรีเก่งเนาะ นางขอชมแนะ วาจังใดจําได้เด้อ ปิ่นปักผมนางเฮีดเสร็จละเบาะไปไทยสิแล่นไปเอา
อิอิ

บ่อเก่งดอกนาง เพียงแต่เคยฮู้เคยเฮียนมาซั้นดอก เลยเอามาเผยแพร่ อนุรักษ์ไว้
...บ่อลืมดอก ที่สั่ง คันจำได้อยู่อ่ะ อิ อิ อิ...

[ศรีสะท้าน]

คันเมื่อจารเสร็จแล้ว ตัวหนังสือก็ยังบ่อทันเบิ่งเห็นได้ชัดแจ้ง เห็นเพียงเป็นฮอยขูดขีดของเหล็กจาร พอเป็นลางๆ (ดั่งฮูป)


ต่อจากนั้น จึ่งเอาผ้าที่อเขม่าดำดินหม้อผมชัน(ขี้ซี)ชุบน้ำมันยางมาถูเพื่อให้สีดำของเขม่าดินหม้อซึมลงในฮอยตัวหนังสือที่จารไว้ ก่อนสิถู ควรสิทาน้ำมันงาหรือน้ำมันหมากพร้าวบนใบลานที่จารแล้วก่อน เพื่อการดูดซึมเขม่าดินหม้อ


เมื่อเสร็จแล้ว ก็ใช้น้ำมันงา น้ำมันพร้าวถู หรือคั่วทรายพอฮ้อนถูคราบในกรณีน้ำมันยางที่เปรอะเปื้อนใบลานหลาย แล้วก็จะปรากฎตัวหนังสือขึ้นอย่างแจ้งชัด

[ไก่น้อย]

เยี่ยมๆ ท่านหมอธรรมประจำบ้าน เป็นกะทู้ ที่ทรงคุณค่าอย่างยิ่ง ..... เดียวสิตบรางวัลให้ อย่างหนักเด้อ

[ศรีสะท้าน]

ตบมาโลดนาง แต่อย่าตบแฮงหลายเด้อแข่วแฮ่งบ่อมี เดี๋ยวมันสิขูออกเหมิด อิ อิ อิ

[พอกะเทิน]

สุดยอดเลยครัย เพิ่งรู้วิธีการเขียน บ่อคิดว่ามันสิยากปานนี้ แต่ผมอยากเฮ็ดเป็นเด้ สอนบ่อครับ สอนภาษาอันนั้นพร้อม (จักภาษาหยังดอก ย่านเอิ้นผิด)