ผญา ..คติสอนใจ

[ต้นข้าว]

คันสิเทียวทางเวิ้งหาทิงบั้งใหญ่ คันสิขึ้นต้นไม้ให้หาท้างปล่องลง แปลว่า ถ้าจะเดินทางไกลกันดาร ให้เตรียมกระบอกน้ำ ถ้าจะขึ้นต้นไม้ ให้มองหาทางลงก่อน หมายถึง จะทำกิจการใดๆ ควรวางแผนเตรียมข้าวของอุปกรณ์ให้พร้อม

[ต้นข้าว]

1.บัวอาศัยพึ่งน้ำปลาเพิ่งวังตม ไพร่กับนายก็เพิ่งกันโดยด้าม

อันว่าเสือสางช้างกวางฟานอาศัยป่า ป่าก็อาศัยสัตว์สิ่งฮ้ายจึงหนาแน่นมืดมุง

เฮาอาศัยเพิ่งบ้านบ้านก็เพิ่งบุญเฮา คันหากเฮาหนีเสียสิเกิดเป็นดงไม้

คันเฮาหนีไกลบ้านเฮือนซานสิเป็นป่า บ้านสิเป็นเหล่าเชื้อเครือเกี้ยวมืดมุง

เฮาอาศัยพวกพ้องน้องนางสหายเกลอ เขาก็อาศัยเฮาส่างเป็นเมืองได้

คนหากอาศัยด้วยคอมกันเป็นหมู่ บ่มีไผอยู่ยั้งนอแท้ผู้เดียวได้แหล่ว...น้องเอย



2.ใจเฮาเป็นหัวหน้าใจเฮาแว่นประเสร็จ ไผผู้เฮ็ดผู้ส่างจาเว้านั่นแม่นใจ

ครั้นใจเฮาแฮงมั่นใสงามคือดังแว่น เฮ็ดหยังเว้าหยังมีแต่บ่อนแข่นๆคนได้ซ่าลือ

สุโขก็โฮมเข้าเพราะใจเฮาหมั่นเที่ยง มั่นสติอ้อนต้อนซอนเจ้าอยู่คู่ยาม..ท่านเอย



3.ผู้ใดมีใจเกี้ยวมัวเมาคึดอยู่ ว่าผู้ใดคึดฆาตีป้อยด่าเฮานั่นหนา

เวรกรรมนั่นบ่มีวันสิมุดมอด บ่มีทางระงับได้ใจนั้นตั้งแต่เวร



4.ชนเหล่าใดเข้าไปผูกใจโกรธ ว่ามันโจทก์ด่าประจานประหารฉัน

มันผจญปล้นของสิ่งของกัน เวรของเขาเหล่านั้นไม่บรรเทา



5.เจ้าผู้มีความฮู้ เต็มพุงเพียงปาก

สอนตัวบ่ได้ ไผสิย่องว่าดี

[บ่าวดอนโบม]

คันได้ขี้ช้าง กั้งฮ่มเป็นผญา
อย่าสิลืมชาวนา ผู้ขี้ควายคอนกล้า